I. Czym jest poradnia małżeńska.
„Poradnia małżeńska” to zwykle umownie przyjęta i upowszechniona w przestrzeni społecznej nazwa określająca miejsce, w którym świadczone są różnego rodzaju usługi psychologiczne, w szczególności prowadzona jest psychoterapia dla osób pozostających w związkach partnerskich. Od strony formalno – prawnej najczęściej jest to rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej przez psychologa lub grupę psychologów współpracujących również z innymi specjalistami z kręgu szeroko pojętej pomocy psychologicznej. Poszukując zatem miejsca, w którym para uzyska profesjonalną pomóc można natrafić na różnego rodzaju gabinety, ośrodki i centra pomocy psychologicznej funkcjonujące w ramach szeroko rozumianej wolności gospodarczej. Korzystanie z usług specjalistów w tych miejscach wiąże się z ponoszeniem kosztów tego rodzaju pomocy, która w żaden sposób nie podlega refundacji. Zwyczajowo upowszechnioną formułę poradni małżeńskiej można również napotkać w ramach działalności instytucji pozarządowych, samorządowych, kościelnych, stowarzyszeń, fundacji oferujących różnego rodzaju pomoc dla par, w tym pomoc psychologiczną i psychoterapię.
II. Poradnia małżeńska – zakres oferowanej pomocy.
Zaznaczyć należy, że poradnia małżeńska nie oferuje swoich usług wyłącznie dla par pozostających w sformalizowanych związkach, ale także dla osób pozostających w nieformalnych związkach i to zarówno hetero jak i homoseksualnych. Status formalny związku nie stanowi kryterium różnicującego rodzajów świadczonej pomocy określonej parze. Przedmiotem pracy z parą jest bowiem najogólniej rzecz ujmując relacja partnerska między dwojgiem ludzi tworzących związek. Inną kwestią jest natomiast przygotowanie merytoryczne i praktyczne oraz doświadczenie zawodowe psychologa w pracy z parami wywodzącymi się ze środowisk LGBT.
W poradniach małżeńskich zwykle pomoc oferują psycholodzy, ale nie tylko, ponieważ wśród grona fachowców można również znaleźć lekarza- psychiatrę, seksuologa, pedagoga, psychoterapeutę, edukatora seksualnego, mediatora, coach’a. Nierzadko współpraca poszerzana jest również o specjalistów z innych dziedzin np. prawnika, a zależy to od profilu działalności określonej placówki np. specjalizującej się w pomocy ofiarom przemocy.
Zakres oferowanych usług oprócz psychoterapii małżeńskiej a ściślej psychoterapii par obejmuje m.in. konsultacje, poradnictwo, mediacje, udział w warsztatach i szkoleniach.
III. Decyzja o podjęciu terapii małżeńskiej.
Terapią małżeńską zajmuje się psychoterapeuta, którego bazowym wykształceniem często jest psychologia, ale nie tylko. W gronie psychoterapeutów można znaleźć osoby rekrutujące się spośród grona lekarzy, pedagogów, filozofów, teologów, a zatem szeroko rozumianych nauk humanistycznych.
W ostaniach latach w związku z obserwowanym kryzysem instytucji małżeństwa oraz wzrastającą liczbą rozwodów coraz większą popularnością cieszy się psychoterapia par często określana również zamiennie jako terapia małżeńska.
Decyzja o terapii małżeńskiej jest jedną z ważniejszych, którą podejmują pary w fazie kryzysu ich związku po nierzadko bolesnych doświadczeniach niepowodzenia w osiągnięciu stabilności i bliskości we wzajemnych relacjach. Moment rozpoczęcia terapii ma wpływ na poziom zaangażowania każdego z partnerów w proces terapii, a tym samym jej efektywność. Dla każdego z partnerów indywidualna gotowość do podjęcia terapii może znacząco się różnić co sprawia, że praca nad problematyką z jaką się zgłaszają może okazać się poważnie utrudniona, a niekiedy wręcz niemożliwa. W takich też warunkach wyjściowych para próbuje znaleźć odpowiedni czas, miejsce oraz przede wszystkim osobę terapeuty, która w założeniu będzie im towarzyszyła w procesie zmiany jaka ma się dokonać w układzie ich wzajemnych relacji.
IV. Etap poszukiwania psychoterapeuty.
Zdarza się na skutek zaburzonej komunikacji w związku, że każde z partnerów oczekuje by to ten drugi podjął działania zmierzające do uzyskania informacji na temat dostępnej pomocy dla par w obrębie ich miejsca zamieszkania. Dlatego ustalenie w związku kto, w jakim terminie i gdzie podejmie taką aktywność skraca drogę do uzyskania przez parę profesjonalnej pomocy. Dobrym pomysłem jest również to by oboje partnerzy zaangażowali się w proces zdobywania informacji na ten temat poszerzając tym samym bazę miejsc, do których potencjalnie mogą udać się o pomoc. Często źródłem informacji jest Internet i/ lub grono znajomych, wśród których są osoby korzystające z terapii i mogące podzielić się swoimi doświadczeniami w tym zakresie. Warto pamiętać, że skorzystanie z usług fachowca, który został nam polecony nie nakłada jednocześnie zobowiązania do kontynuowania korzystania z jego pomocy zwłaszcza jeśli w pierwszym kontakcie z tą osobą jeden z partnerów lub oboje nie czują się wystarczająco bezpiecznie i komfortowo. Nie zawsze bowiem terapeuta, który okazał się pomocny znajomym lub bliskim, jest odpowiednią osobą dla danej pary. Podczas konsultacji wstępnej z psychoterapeutą dobrze jest, by każdy z partnerów zastanowił się jak czuje się w jego obecności i w przestrzeni gabinetu terapeutycznego, co stanowi czysto subiektywne doświadczenie i może mieć wpływ na poziom otwartości i szczerości każdego z partnerów w czasie trwania terapii. Każdy z partnerów powinien otrzymać podczas terapii porównywalną ilość czasu, przestrzeni i uwagi ze strony psychoterapeuty.
Kiedy partnerzy zdecydują się na konkretną poradnię małżeńską i konkretnego psychoterapeutę powinni upewnić się, że jest to osoba która posiada odpowiednie kwalifikacje. Powinna zajmować się terapią par w sposób profesjonalny tzn. mieć specjalistyczne przygotowanie do prowadzenia psychoterapii zdobyte w trakcie całościowego kursu psychoterapii najlepiej rekomendowanego przez znane i mające ugruntowaną pozycję stowarzyszenia zrzeszające specjalistów w tym zakresie m.in. PTP. Należy pamiętać że psychoterapeuta to nie to samo co psycholog, psychiatra, doradca rodzinny, mediator rodzinny. Informacje na temat terapeuty najlepiej uzyskać umawiając się na konsultację, podczas której można dodatkowo zapytać o wszystko co związane jest z procesem terapii i budzi zaciekawienie lub wątpliwości partnerów.
Na początkowych etapach poszukiwań odpowiedniego miejsca i osoby do pomocy warto również rozważyć czy terapia będzie prowadzona przez jednego terapeutę czy też przez dwóch terapeutów- kobietę i mężczyznę, co z jednej strony zwiększa koszty terapii z drugiej wydaje się być rozwiązaniem optymalnym dla pary zapewniając większą równowagę w układzie wzajemnych relacji i komunikacji między partnerami i terapeutami.
Przy wyborze psychoterapeuty, którego para zwykle poznaje podczas pierwszej konsultacji, istnieją pewne zasady, które należy brać pod uwagę w procesie podejmowania decyzji odnośnie korzystania z jego usług.
Przede wszystkim osoba psychoterapeuty nie powinna być prywatnie znana parze lub w jakikolwiek sposób powiązana z gronem ich rodziny, znajomych, współpracowników bezpośrednio lub pośrednio. Dotyczy to także sytuacji, w której jeden z partnerów uczestniczył w procesie psychoterapii indywidualnej u tego psychoterapeuty. Psychoterapeuta bowiem nie prowadzi jednocześnie procesu psychoterapii indywidualnej partnerów i psychoterapii pary.
Psychoterapeuta co do zasady nie powinien dokonywać oceny zachowania i postaw każdego z partnerów oraz ich wartościować w oparciu o kryteria moralne. Taka postawa w większości przypadków wyklucza podjęcie roli psychoterapeuty i udzielanie skutecznej pomocy psychoterapeutycznej parze.
Osobę psychoterapeuty powinna cechować postawa neutralności i bezstronności, czyli umiejętność nie opowiadania się po stronie żadnego z partnerów. Często jest tak, że skłóceni partnerzy już na samym wstępie wyrażają mniej lub bardziej wprost oczekiwanie, by psychoterapeuta stanął po stronie jednego z nich. Od tej reguły istnieję jednakże pewne wyjątki, w których neutralna postawa psychoterapeuty byłaby nie tylko nie wskazana ale niejako sankcjonowałaby określony rodzaj patologii relacji np. w sytuacji ujawnianej przemocy jednego z partnerów wobec drugiego.
W psychoterapii par i rodzin istnieje zasada tzw. „optymalnej różnicy” pomiędzy psychoterapeutą a jego klientami mająca szczególne znaczenie dla powodzenia procesu terapeutycznego. Zasada ta ściślej rzecz ujmując oznacza, że psychoterapeuta nie powinien być odbierany przez parę jako bardzo do nich podobny ale też zbyt od nich różny. Zatem dobry terapeuta dla konkretnej pary to taki, przy którym partnerzy nie czują się jak w relacji z bliskim znajomym, z którym mają tożsame wręcz poglądy i postawy ani też jak z osobą którą odbierają jako zbyt oddaloną i tym samym nie rozumiejącą ich problematyki, z którą się zgłaszają. Zauważalne jest to chociażby w tym jak partnerzy reagują na wypowiedzi i komentarze psychoterapeuty, czy uznają je za identyczne z ich sposobem postrzegania rzeczywistości czy za zupełnie oderwane od realiów psychologicznych, w których funkcjonują i tym samym niezrozumiałe. Pamiętać należy, że wartością psychoterapii par jest zbliżenie się do nich trzeciej osoby spoza kręgu rodziny – osoby psychoterapeuty, która poszerza świadomość partnerów odnośnie zjawisk występujących w ich wzajemnych relacjach, nakierowuje i oświetla takie aspekty bycia pary w związku na jakie wcześniej nie zwracali oni uwagi. Osoby, która pogłębia refleksję na temat istotnych aspektów ich wzajemnych interakcji i sposobu komunikacji, poszukuje wraz z parą istotnych związków pomiędzy określonymi zdarzeniami w ich historii, cyklicznie powtarzających się sytuacji pełniących w związku określoną funkcję.
V. Przebieg psychoterapii pary.
Kiedy para zdecyduje się na podjecie terapii u konkretnego psychoterapeuty wówczas spotyka się on z parą na 1-3 konsultacjach,w trakcie których pełniąc funkcję konsultanta poznaje parę oraz oczekiwania każdego z partnerów odnośnie terapii i terapeuty. Podczas pierwszych konsultacji terapeuta/ terapeuci starają się poznać historię pary, sposoby funkcjonowania każdego z partnerów w układzie partnerskim, ich wzajemne oczekiwania, obawy, dążenia. Naturalnym zatem jest, że para może usłyszeć od psychoterapeuty pytania o wiek, stan rodzinny, zawód, sposób spędzania wolnego czasu ect. Dodatkowe znaczenie mają okoliczności w jakich para podjęła decyzję o terapii oraz sposób w jaki każdy z partnerów określa problem, z którym zgłaszają się do terapii, a także dotychczasowe sposoby radzenia sobie pary w podobnych sytuacjach. Podczas konsultacji dyskutowana jest kwestia motywacji każdego z partnerów do udziału w terapii, ewentualnych przeciwwskazań do jej podejmowania lub wskazań do podjęcia przez jednego lub obu parterów terapii indywidualnej. Po zakończeniu tego etapu terapeuta zawiera z parą tzw. „kontrakt terapeutyczny” czyli ustala zasady przebiegu i organizacji procesu terapeutycznego oraz jego cel. Ustalane są wówczas takie kwestie jak terminy i długość sesji terapeutycznych, sposoby kontaktowania się z terapeutą, odpłatność za sesje, poufność terapii i ewentualne odstępstwa od niej.
Kiedy kontrakt terapeutyczny zostanie zawarty rozpoczyna się właściwy proces terapii, która zwykle trwa od kilku do kilkunastu sesji terapeutycznych, w zależność od problematyki pary i ich potrzeb. Metody pracy terapeuty są pochodną podejścia terapeutycznego jakie reprezentuje, jego doświadczenia w pracy z parami i indywidualnych umiejętności. Formalna struktura terapii par to regularne sesje terapeutyczne, które trwają zwykle od 1- 1,5 godziny, raz w tygodniu lub co drugi tydzień. Sam przebieg terapii i jej tematy często oscylują wokół kryzysów, które mają charakter przewidywalny i związane są z stadiami rozwoju systemu rodzinnego. Najbardziej znanymi są kryzys występujący bezpośrednio po zawarciu związku małżeńskiego, kiedy to dochodzi do ścierania się oczekiwań i modeli funkcjonowania pary w związku, często będących pochodną doświadczeń pochodzących z własnych rodzin generacyjnych partnerów. Inny kryzys pojawia się kiedy para zostaje rodzicami i kształtują się nowe role partnerów. Kolejny związany jest z usamodzielnianiem się dziecka/ dzieci. U par z większą ilością dzieci ma to miejsce wraz z odejściem najmłodszego dziecka do szkoły. Nadmiernie rozwinięty wówczas system rodzicielski jaki ukształtowali partnerzy wkracza w fazę znaną jako „ opuszczone gniazdo”.
Zakończenie terapii zwykle ma miejsce wówczas kiedy para uzna, że osiągnęła określony na wstępie i urealniony cel terapii.
VI. Zasady psychoterapii.
W trakcie trwania terapii par zwykle obowiązują pewne zasady umożliwiające jej prowadzenie, sprowadzają się one do tego by partnerzy mieli możliwość swobodnego wypowiadania się i nie przerywali sobie nawzajem. Niekiedy okazuje się to trudne, zwłaszcza w początkowym etapie pracy, kiedy każdy z partnerów pozostaje skoncentrowany na własnych poglądach, oczekiwaniach i stanowiskach. Ważne również jest by każde z partnerów mówiło o własnych emocjach, potrzebach i nie wypowiadało się w zastępstwie tego drugiego. Prowadzić to może do nierównego zaangażowania się partnerów w proces terapii oraz licznych zniekształceń, które utrudniają zrozumienie uczestnikom istoty problemu, z którym zgłasza się para. Wydaje się być również oczywiste, że pomimo silnych emocji, nierzadko wzburzenia jakie towarzyszy parom podczas terapii wzajemne ubliżanie sobie, znieważanie lub inne pośrednie formy agresji są wykluczone. Nie przestrzeganie tych zasad uniemożliwia prowadzenie procesu psychoterapii i może być podstawą do jego przerwania. Zasady te właściwie odnieść można nie tylko do sytuacji terapeutycznej, ale każdej w której dochodzi do spotkania i komunikacji między ludźmi.
Podstawą każdej psychoterapii jest zasada poufności. Oznacza to, że klient jest prawnie zabezpieczony przed ujawnieniem przez psychoterapeutę trzeciej stronie (także np. organom wymiaru sprawiedliwości, innym klientom czy terapeutom) tego, co wie z sesji terapeutycznej. Każdego psychoterapeutę obowiązuje tajemnica zawodowa, co oznacza, że nie może on przekazywać jakichkolwiek informacji na temat osób w niej uczestniczących oraz jej przebiegu. Obowiązkiem każdego terapeuty jest zatem chronienie klienta przed ujawnieniem jakichkolwiek okoliczności związanych z terapią. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której życie i zdrowie klienta lub innej osoby jest zagrożone, wówczas obowiązkiem terapeuty jest powiadamiać stosowne służby o istnieniu tego rodzaju niebezpieczeństwa. Innym odstępstwem jest sytuacja kiedy zachodzi konieczność konsultacji terapeuty z innym specjalistą z zakresu ochrony zdrowia, u którego pozostaje w leczeniu jeden lub oboje partnerzy. Kolejna dotyczy poddawania przez terapeutę swojej pracy superwizji, czyli rodzaju konsultacji, nadzoru u bardziej doświadczonego terapeuty mającego status superwizora. Tego rodzaju sytuacje każdorazowo omawiane i analizowane są przez terapeutę z klientami.
Przedstawione w niniejszym artykule sposób funkcjonowania instytucji, placówek lub innych miejsc wpisujących się w formułę poradni małżeńskiej może różnić się w zakresie sposobu organizacji określonej placówki, natomiast ogólne zasady dotyczące prowadzenia psychoterapii par zasadniczo pozostają spójne stanowiąc wypracowany model i standard pracy psychoterapeutycznej.
Aleksandra Grudzień
Bibliografia:
Barbaro B. (red.): Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Collegium Medicum UJ, Kraków 1994
Barbaro B.: Kontrakt w terapii rodzin – wybrane zagadnienia. Psychoterapia, 4, 2002
Grzesiuk L. ( red.): Psychoterapia. Eneteia, Warszawa 2005
Namysłowska I.: Terapia rodzin. Springer – PWN, Warszawa 1997
