Jak rozmawiać z dzieckiem o utracie pracy jednego z rodziców?

Niekiedy jako rodzice mamy poczucie, że nie poruszając trudnych tematów z dziećmi niejako nie angażujemy dzieci w nasze problemy. Jak zapewne niejednokrotnie przekonujemy się, dzieci bardzo dobrze czują i wiedzą o tym, że dzieje się w rodzinie coś niedobrego. W jaki sposób rozmawiać z dzieckiem na temat utraty pracy jednego z rodziców?

Utrata pracy przez mamę lub tatę jest wydarzeniem, o którym w łatwy sposób dowiadują się wszyscy domownicy. Dotychczasowy porządek zdarzeń, harmonogram dnia, grafik zajęć ulega diametralnym zmianom. Dziecko widzi, że rodzic rano nie przygotowuje się do pracy, a uprasowana koszula nie czeka rano na wieszaku. Zanika pośpiech i pęd związany z dotarciem na czas do pracy. Kiedy dziecko wraca do domu o dziwo rodzic już na nie czeka. Stres związany ze zmniejszeniem domowego budżetu może powodować nieporozumienia i kłótnie pomiędzy partnerami, co dziecko widzi i słyszy. Bywa tak, że rodzic dotkliwie doświadcza bezrobocia i objawy smutku, depresji, dezorientacji życiowej tym bardziej widoczne są na twarzy i w zachowaniu ojca lub mamy. Dziecko mocno odczuwa atmosferę domową i dostrzega każdą zmianę nastroju i napięcie emocjonalne nawet, jeśli towarzyszą temu usilne próby zatuszowania rzeczywistych stanów.

W sytuacji, w której dziecko wyraźnie dostrzega, ze „coś się dzieje” w naturalny sposób tworzy własne wyjaśnienia do zaistniałej sytuacji. Może próbować na własny sposób wytłumaczyć sobie dlaczego jedno z rodziców jest przygnębione, albo co takiego się dzieje, ze rodzice częściej się kłócą. Być może poprzez brak pracy cała rodzina odczuwa brak pewnego rodzaju rozrywek, mniej zakupów, prezentów, wyjazdów, a dla dziecka istnieje dość prosta perspektywa dalszych wydarzeń. Zwykle dziecko odczuwając brak smakołyków czy droższych prezentów zaczyna snuć wyobrażenie, ze za chwilę zabraknie jedzenia i dachu nad głową. Obawy te mogą stać się bardzo silne w sytuacji, gdy nasza pociecha zaczyna spotkać się z docinkami rówieśników i brakiem zrozumienia z ich strony.

W sytuacji bezrobocia, którą niezwykle trudno jest ukryć bardzo ważna dla dziecka jest rozmowa, wyjaśniająca obecny stan rzeczy. Dzięki stworzeniu atmosfery zaufania i otwartości – możemy dać dziecku szansę zadawać pytania, uzyskiwać odpowiedzi i budować właściwy, zrozumiały dla niego obraz aktualnej sytuacji rodziny. Jest to bardzo ważne w celu kształtowania postawy kreowania rozwiązań w trudnych sytuacjach, a nie popadania w bezradność. Dziecko, obserwuje w jaki sposób rodzice rozmawiają na trudne tematy i radzą sobie z kryzysami – uczy się postawy zaradności, akceptacji, poszukiwania rozwiązań i zrozumienia.  Dzięki rozmowie z rodzicami dziecku łatwiej jest poradzić sobie z lękiem i przerażeniem, jakie może wzbudzić wiele niezrozumiałych dotychczas pojęć i stanów rzeczy, w jakich znalazła się rodzina. W jaki sposób można rozpocząć ten trudny dla rodziców temat?

Przede wszystkim to ile i w jaki sposób można powiedzieć dziecku, zależy od wieku, stanu dojrzałości i poziomu dojrzałości syna czy córki. Małe dziecko może nie zrozumieć tak abstrakcyjnych pojęć, jak „bezrobocie”, „kryzys”, „krach”. Niezrozumiałe określenia mogą wzbudzić jeszcze więcej obaw i lęków, które utrudnią odnalezienie się w tej sytuacji. Spokojnym tonem, zrozumiałym językiem, bez dramatyzowania trzeba powiedzieć dziecku o przejściowych problemach związanych z utratą pracy. Szczerze i otwarcie powiedzmy o tym, co się zmieni: że przez jakiś czas może być mniej wyjść do restauracji, być może będzie trzeba zrezygnować z wycieczki lub wakacji. Małemu dziecku warto opowiedzieć o „czasie” w bardziej zrozumiały sposób np. mówiąc o przestrzeni czasowej zawierającej znany dziecku układ zdarzeń: rok szkolny, wakacje, ferie zimowe. Bardzo ważne jest zapewnienie o tym, iż jako rodzice podjęliście działania zmierzające do powrotu do znanego dziecku porządku, aby czuło się bezpieczne i zaopiekowane w nowej, nieznanej sytuacji. Jeśli dziecko dopytuje warto odpowiadać na pytania, nie wdając się w szczegóły i np. powody, przez które ojciec lub mama stracili pracę lub jak dramatycznie przebiegało wręczenie wypowiedzenia. Nieco starsze dziecko w wieku kilkunastu lat jest w stanie zrozumieć znacznie więcej i w tym wypadku jasne, proste, rzeczowe komunikaty pozwolą nastolatkowi zaakceptować przejściowe trudności. Zawarcie w rozmowie informacji o „przejściowych”, „chwilowych” utrudnieniach jest pomocne w przezwyciężaniu myśli o znoszeniu trudów gorszej sytuacji materialnej, bez wątpienia odczuwalnych także przez dzieci. Jeśli sytuacja związana z bezrobociem jest na tyle trudna, iż musicie zmienić miejsce zamieszkania, pamiętajcie, ze oprócz szczerych wyjaśnień dziecku najbardziej potrzebna jest Wasza obecność i poczucie, iż choć w sferze materialnej zmieniło się wiele, to zmiana ta nie ma wpływu na Wasz stosunek i miłość do dziecka. To zrozumiałe, ze Wam, jako rodzicom jest bardzo trudno udźwignąć obowiązek utrzymania rodziny, psychiczny ból związany z utratą statusu społecznego i materialnego lub pozycji zawodowej i Wy również odczuwacie strach i niepewność. Udawanie, że wszystko jest w porządku i zaprzeczanie stanom, które dziecko czuje,  z pewnością wprawiłoby domowników w jeszcze większą niepewność i obawę przed nieznanym. Utrata pracy bywa dla niektórych osób stratą porównywaną do straty kogoś bliskiego i nie ma potrzeby udowadniać, że „nic się nie stało”. Otwartość w mówieniu o swoich uczuciach idąca w parze ze szczerymi zapewnieniami o tym, iż podjęliście działania do zmiany sytuacji na lepsze, stwarza dziecku poczucie bezpieczeństwa nawet w sytuacji zagrożenia.

Aby pomoc dziecku poradzić sobie z wyrzeczeniami, warto zaproponować, iż określonego rodzaju obietnica (prezent, wyjazd wakacyjny) zostanie spełniona w chwili, gdy mama lub tata znajdą nową pracę. Obietnice oczywiście koniecznie trzeba spełnić, lecz da ona dziecku realną nadzieję na lepszy czas.

Sytuacje kryzysowe w rodzinie, takie jak utrata pracy przez jednego z rodziców dotykają wszystkich jej członków. Dlatego warto zadbać o to, aby obok konkretnych działań zmierzających do poprawy sytuacji, pielęgnować uczucia, wzajemną troskę i bliskość w rodzinie, co z pewnością pomoże przetrwać ten chwilowy trudny czas. Będzie to także wspaniały wzór dla waszych pociech zarządzania emocjami i radzenia sobie z kryzysem, który z pewnością zapamiętają i wykorzystają w przyszłości. Dbałość o rodzinne relacje nawet w najtrudniejszych sytuacjach zaszczepia w dzieciach wartości, których nie da się zmierzyć miarą żadnych pieniędzy ani dóbr materialnych, ale z pewnością stanowią największy majątek, jaki możemy przekazać naszym dzieciom.

Bibliografia:

Psychologia konfliktów, Chełpa S., Witkowski T., Wyd. Moderator

Psychologia Miłości, Wojciszke B., Wyd. GWP

Psychologia Dziecka, SchafferR. H., PWN

Nić Porozumienia. Jak rozmawiać z nastolatkiem, Ellie J., Wyd. Sensus

Jak rozmawiać z dziećmi o bardzo ważnych sprawach, Schaefer Ch, E., DiGeronimo T. F., Media Rodzina

Sytuacja Dziecka w Rodzinie Bezrobotnej (w „Problemy Rodziny” Nr 4 1999r.), Marzec H.