Nie będzie odkrywczym stwierdzenie, że komunikacja jest niezwykle ważną kompetencją społeczną, bez której człowiek miałby problem z codziennym funkcjonowaniem. Jednak pomimo, że jest to podstawowa kompetencja większość osób ma – w małym lub większym stopniu – problemy w tym obszarze. Gdy narasta kryzys lub konflikt w relacjach między partnerami/małżonkami, warto przyjrzeć się zarówno swojemu sposobowi komunikacji jak i drugiej połówki

Czym jest komunikacja?

Temat komunikacji należy zacząć od samego przyjrzenia się jej definicji. Czym jest komunikacja? Wg Bogusławy Dobek-Ostrowskiej termin ten pochodzi od  czasownika communicare (łac. – uczynić wspólnym, połączyć, naradzać się, informować)  oraz rzeczownika communio (łac. – wspólność, poczucie łączności). Ważną definicję podaje Cooley’a (za: Dobek – Ostrowska, 2002): „Komunikowanie jest swego rodzaju mechanizmem, dzięki któremu stosunki międzyludzkie istnieją i rozwijają się, a wytworzone przez umysł ludzki symbole są przekazywane w przestrzeni i zachowywane w czasie”. Podkreślona tu zostaje potrzeba przekazywania informacji, to jakie mamy potrzeby, przekonania, myśli, emocje.

Augustynek (2008) mówi o sposobach komunikacji: mowie, mimice, pantomimice czy intonacji głosu oraz podkreśla proces przekazywania i uzyskiwania informacji od otoczenia. Nęcki (1996) określa komunikację jako wymianę werbalnych i niewerbalnych sygnałów. Celem tej wymiany ma być osiągnięcie lepszego poziomu współdziałania.

Jest to o tyle ciekawe, że patrząc na aspekt praktyczny, w kłótni, konflikcie, napięciu – zatracamy cel, jakim jest osiągnięcie współdziałania, wspólnego zrozumienia. Często w takich sytuacjach liczy się ból i myśli jednej tylko osoby, przez co partnerzy zamiast prowadzić dialog, prowadzą dwa monologi.

Kończąc rozważania teoretyczne o komunikacji, przywołać można ogólną definicję Dobek – Ostrowskiej: (…) komunikowanie jest procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego celem

są wymiana myśli i dzielenie się wiedzą, informacjami oraz ideami. Proces ten odbywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki (Dobek- Ostrowska, 2002)

 

Parszywa trzynastka komunikacji

By ocenić ile błędów w komunikacji robimy, można przyjrzeć się najczęstszym błędom w tym procesie. Jeśli popełniasz, któryś z nich, zastanów się co innego można powiedzieć, jak inaczej można sformułować takie zdanie. To pomoże osiągać cel, jakim jest lepsze zrozumienie osoby komunikującej wobec odbiorcy komunikatu.

KRYTYKOWANIE:

Polega na ocenianiu działań, zachowań innej osoby. Ocena ta jest negatywna i często uogólniona, uproszczona, pomijająca ważne czynniki. Krytykowanie może prowadzić do poczucia niesprawiedliwości i postawy obronnej odbiorcy.

Przykład: „To twoja wina, jesteś nieporadny, nigdy nie myślisz.”

GASZENIE

Nadawca komunikatu gasi entuzjazm i pozytywne emocje swojego partnera. Wobec towarzysza rozmowy mogą pojawić się: zniechęcenie czy poczucie niezrozumienia, umniejszania.

Przykład: „Oj dobra, przesadzasz”, „Już się tak nie ciesz”

ETYKIETOWANIE

Nadawanie stereotypowej, uogólnionej, krzywdzącej etykiety (choć takie określenie to właściwie pleonazm – etykieta zawsze będzie krzywdząca i uogólniona).

Przykład: „Zachowujesz się jak baba”

DIAGNOZOWANIE

Stawianie siebie w roli psychologa czy psychiatry, przekonanie, że na podstawie wiedzy zdobytej w internecie, książce, poradniku będzie można zdiagnozować bliskiego.

Przykład: „Wiesz, według poradnika, który czytam, zachowujesz się tak, bo..”

PORÓWNYWANIE

Odbiorca zamiast słuchać komunikatu nadawcy, skupia się na porównywaniu, odnoszeniu do siebie:

Przykład: „Tobie jest ciężko? Co dopiero mi!”

DOMYŚLANIE SIĘ

Wchodzenie w słowo, zanim zdanie dokończy nadawca, tzw. wchodzenie w słowo.

FILTROWANIE

Słuchanie czy zwracanie uwagi na takie komunikaty, które akurat będą pasować nam do osiągnięcia celu czy potwierdzenia przekonania. Np. Jeśli będziemy doszukiwać się znieważenia przez drugą osobę, zazwyczaj je dostrzeżemy, nawet jeśli nadawca nie miał takiego zamiaru.

PRZYGOTOWYWANIE RAD

Odbiorca skupia się na tym, by poradzić coś nadawcy, choć pomija w tym jego uczucia czy myśli. Nie daje mu przestrzeni na wyrażenie tego.

PRZEKONANIE O RACJI

Brak zdolności przyjmowania krytyki, stała pozycja obronna.

PRZESADNA UPRZEJMOŚĆ

Wyolbrzymione reakcje wobec tego co mówi nadawca, często mające na celu przykryć rzeczywisty brak zainteresowania tym co mówi.

USPOKAJANIE

Usilne niwelowanie negatywnych emocji u drugiej osoby, wysiłek związany jest z tym, by druga osoba jak najszybciej o negatywnych emocjach przestała mówić.

MORALIZOWANIE

Nadawanie sztywnych zasad lub granic. Obracanie się w kategoriach – powinno, nie powinno, można nie można itd.

MOJA PRAWDA JEST NAJPRAWDZIWSZA

Przekonanie, że my potrafimy się skutecznie komunikować a to „inni” stawiają bariery!

Zakłócenia w komunikacji wg Beck

Problemy komunikacyjne mogą mieć wszyscy – nawet Ci, którzy na innych polach dobrze wykorzystują swoje kompetencje społeczne. Jednak pomiędzy małżonkami może dochodzić do wielu nieporozumień, budowanych przez lata.

Komunikacja jest o tyle ciekawym zjawiskiem, że choć używa się tych samych słów – znaczenia im przypisywane mogą być zupełnie inne w przypadku jednej i drugiej osoby. Błędy w komunikacji i brak kompetencji w tym zakresie może rodzić wiele negatywnych emocji.

Aron Beck (1996) w swojej książce „Miłość nie wystarczy” przyjrzał się zakłóceniom, opisując i analizując każde z nich.

Chęć obrony

Ludzie często czują się atakowani lub po prostu chcą uniknąć nieprzyjemnych emocji związanych z zachowaniami partnera wobec siebie. By do tego nie dopuszczać stosują postawę obronną – nie tylko odpowiadając na komunikat partnera ale już zaczynając dialog. Takie zachowanie jest jeszcze bardziej wyolbrzymione, gdy osoba spotka się z odmienną, niż się spodziewał, odpowiedzią.

Przykład:

– Mógłbyś pozmywać?

– Zrobię to jak skończę pracować

– Nigdy nie robisz tego o co proszę!

Warto zastanowić się nad tym, czy nie przyjmujemy obronnej postawy wobec małżonka, zakładając z góry, że to co nam powie, jest skierowane przeciwko nam.

Niezrozumienie przekazu

Komunikacja jest procesem, w którym odbiorca rozumie przekaz w takich sposób, jaki chciał to wyrazić nadawca. Wydaje się to banalnie proste i logiczne, niestety takim nie jest. Problem zwiększa się, gdy popełnia się błędy komunikacyjne, a dodatkowo nie tak odczytuje komunikat nadawcy, jak powinno.

Beck podkreśla, że kompetencje komunikacyjne poza małżeństwem mogą być prawidłowe, jednak w samym małżeństwie, już traci się umiejętności odpowiedniego komunikowania i odbioru komunikatów. Warto zastanowić się, czy rzeczywiście występuje taki schemat i dlaczego w tej relacji jest trudniej, co się zmienia, że kompetencje komunikacyjne się zmniejszają?

Dynamika komunikacji

Najpierw warto się zastanowić – czy w rozmowie z innymi wciąż „czekam na swoją kolej”? A co jeśli rozmawiając wyłącznie czekamy na swoją kolej? Umykać nam może wiele informacji, które chcą nam przekazać inni, bo skupiamy się na tym co my chcemy powiedzieć i co my chcemy przekazać.

Warto zastanowić się również nad tym, jaką małżonkowie mają koordynację czasową. Jedna z osób może nie potrzebować czasu na zastanowienie się nad wypowiedzią, formułuje je szybko i sprawnie. Beck podaje przykład, gdy partner robi sobie krótkie przerwy pomiędzy swoimi wypowiedziami. Osoba mając inne tempo wypowiedzi może nawet tych przerw nie zauważyć. Skutkuje to jej frustracją drugie strony i poczuciem że parter prowadzi jedynie monolog, a nie dialog. Możemy nie zwracać uwagi na to, że mamy taki a nie iny styl komunikowania. Biorąc to za rzecz oczywistą – dziwimy się, że możemy być nieskoordynowani ze swoimi partnerami.

Różnica w tempie mówienia.

Beck zwraca uwagę na to, że w związku osoby mogą mieć różne tempo mówienia. Dlaczego  to tak istotne? Wyobraźmy sobie, że jedna z osób mówi szybko i energicznie, robi krótkie pauzy, a druga osoba nie ma tak szybkiego tempa mówienia, zanim coś powie – już zaczyna mówić jej partner. Jedna z osób może czuć się niesłuchana, natomiast druga będzie przekonana że ta pierwsza ją ignoruje, gdyż nie włącza się do rozmowy. Takie nieporozumienia mogą wynikać z różnych zasad i przyzwyczajeń rozmówcy, Jeśli są one mocno rozbieżne – mogą prowadzić niepotrzebne konflikty czy poczucie niezrozumienia, nie szanowania.

Sposoby zadawania pytań

Pytania są bardzo ważnym elementem komunikacji. Problem pojawia się, gdy pytania są zadawane nieumiejętnie, a po drugie – osoba je słysząca ma negatywne przekonania na temat pytań. Partner może się złościć, gdy zadaje mu się pytania bo np., uważa, że poddajemy pod wątpliwość jego słowa, albo za bardzo drążymy temat, czy szczegóły które nie są istotne. Szczególnie nieprzyjemne reakcje wywołuje słowo „dlaczego”, gdyż ma charakter atakujący, mogący skojarzyć się z pretensjami, wywołujący wyrzuty sumienia. Może również sugerować, że partner nam nie ufa bądź ma wobec nas jakieś podejrzenia.  Zarówno za dużo, jak i za mało zadawania pytań, sposób ich formułowania oraz podejście do pytań istotnie będzie wpływać na komunikacje między małżonkami.

Pomoc przy komunikacji

Parafrazowanie

Swoimi słowami należy powtórzyć to, co usłyszeliśmy od rozmówcy. Można wspomóc się takimi sformułowaniami jak: „Jeśli dobrze cię zrozumiałam”, „Więc uważasz, że”, „Chciałem się upewnić, czy dobrze się rozumiemy”. Pamiętać należy o kilku istotnych zasadach:

– Nie powtarzać słowo w słowo, tego co się usłyszało.

– Należy używać swoich słów.

– Dostosować ton i język do rozmówcy – by uniknąć nieporozumienia, czy odebrania parafrazy jako ironii.”

Potwierdzanie

Warto od czasu do czasu potwierdzić rozmówcy, że rozumiemy jego przekaz i sens słów. Można to robić werbalnie i niewerbalnie. Istotnym jest jednak by nie było w tym przesady.

Klaryfikacja

Ta technika polega na doprecyzowaniu czegoś, co jest dla nas niezrozumiałe czy zbyt ogólne. Np. „Czyli najważniejsze dla Ciebie będzie to, bym wrócił wcześniej z pracy, czy bym pomógł w zakupach?”, lub – jeszcze lepiej: „Co byłoby dla Ciebie najważniejsze?”. Te dwa, z pozoru podobne pytania, różnią się od siebie – drugie jest lepsze, pozwala na większą swobodę wypowiedzi i refleksję nas swoimi potrzebami.

Odzwierciedlenie

Odzwierciedlanie jest techniką pozwalającą podkreślić, że widzimy komunikat emocjonalny naszego rozmówcy. Odzwierciedlać należy wyłącznie wtedy gdy odczuwamy empatię i uważnie słuchaniu drugą osobę. Odzwierciedlenie mogłoby brzmieć: „Widzę, że cię to bardzo niepokoi”, „Widzę, że jest ci dziś smutno, jesteś przybity”. Samo odzwierciedlenie nie tylko pokazuje rozmówcy, że go słuchamy i jesteśmy na niego uważni, ale także pozwala się otworzyć, zacząć rozmowę.

Autor: Małgorzata Borczyk

Literatura

1. Augustynek A (2008) Psychologia. Jak ślimak piął się pod górę..Warszawa Diffin
2. Beck A., (1996).  Miłość nie wystarczy. Jak rozwiązać nieporozumienia i konflikty małżeńskie. Poznań Media Rodzina
3. Dobek-Ostrowska B. (2002) Podstawy komunikacji społecznej. Wrocław: Wydawnictwo Astrum.
4. Nęcki Z.(1996) Komunikacja międzyludzka. Kraków Wydawnictwo Profesjonalne Szkoły Biznesu
5.