Zanim zdecydujesz się przyjść do psychologa i psychoterapeuty – cz. II

Rozważaniom na temat ewentualnego skorzystania z pomocy psychologa zwykle towarzyszy określone wyobrażenie na temat formy pomocy jaką można uzyskać od przedstawiciela tej profesji. Oczekiwania te zwykle nie poprzedzone wiedzą na temat tego czym jest psychologia i kim jest psycholog nierzadko wykraczają poza ramy określone dla tego zawodu. Zatem przystępując do korzystania z szerokiego spektrum pomocy oferowanej na wolnym rynku usług psychologicznych warto wiedzieć na czym ta pomoc w istocie polega i czego można się spodziewać po wizycie u psychologa.

Psychologia jako nauka

Najogólniej rzecz ujmując psychologia jest nauką zajmującą się badaniem funkcjonowania ludzkiej psychiki. Zatem podstawowymi umiejętnościami psychologa jako przedstawiciela tej dziedziny wiedzy jest opisywanie tego co dzieje się z człowiekiem na podstawie obserwacji jego zachowania, wyjaśnianie tego co się dzieje w oparciu o określone normy (kliniczne, rozwojowe, społeczne, kulturowe ect.), znajdowanie pewnych prawidłowości w obszarze prezentowanego czy opisywanego zachowania, wyciąganie wniosków na ten temat w oparciu o cechy jakie określony człowiek prezentuje by móc wychwycić zależności pomiędzy jego konstrukcją psychiczną, a jego zachowaniem. Pozwala to następnie przewidywać wystąpienie określonego zachowania u konkretnej osoby w przyszłości. Jednym z podstawowych celów psychologi i pracy psychologa jest taki rodzaj oddziaływania na człowieka, by w konsekwencji stała się możliwa zmiana jego funkcjonowania, zwłaszcza w tych aspektach, które w dotychczasowym kształcie wpływały niekorzystnie na jego dobrostan psychiczny, blokując jego rozwój i stając się przyczyną cierpienia.

Z tego bardzo ogólnego wprowadzenia do przedmiotu zainteresowania psychologii i kompetencji psychologa wynika ogólna zasada, będąca podstawą rozstrzygnięć dla osób szukających różnego rodzaju pomocy, w tym i psychologicznej, a mianowicie że do psychologa przede wszystkim zgłasza się osoba ze swoją trudnością, swoim własnym problemem, uczuciem szeroko pojętego cierpienia czy dyskomfortu i to ona jest podmiotem dociekań psychologa, a nie kto inny. Zasadniczo bowiem psycholog pracuje z konkretnym człowiekiem w bezpośrednim z nim kontakcie. Dlatego też częste oczekiwania osób zgłaszających się o pomoc do psychologa polegające na tym, by psycholog dokonał zmiany osoby znaczącej, dla tej która się zgłasza lub wyposażył osobę zgłaszającą w umiejętności mające wpłynąć na zmianę otoczenia w jakim przebywa bez refleksji nad sposobem funkcjonowania osoby zgłaszającej nie mogą być celem pracy psychologicznej i muszą podlegać urealnieniu.

Kto i z czym do psychologa

Jako, że obszary pomocy psychologicznej są rozległe i różnorodne, bo nierzadko psycholodzy zajmują się wyspecjalizowanymi i wąskimi dziedzinami wiedzy, wskazane jest by osoba chcąca skorzystać z pomocy psychologa miała wstępne rozeznanie na temat podstawowych dziedzin psychologii, w obszarach których pracują psycholodzy. Jednym z podstawowych rozróżnień w zakresie problemu z jakim zamierza zgłosić się osoba jest taki, czy jest on związany z konkretnym objawem, symptomem, który mógłby być uznany za przejaw nieprawidłowości w sferze psychicznego funkcjonowania, zwiastowałby rozwój określonego zaburzenia lub byłby jego wyrazem, w tym mógłby być klasyfikowany jako konkretna jednostka chorobowa czy też nie. Takimi objawami są często obniżony nastrój, pobudzenie i rozdrażnienie, lęk, natrętne myśli, przymus określonego zachowania lub wykonywania określonych czynności, podejmowanie takich zachowań, które szkodzą zdrowiu osoby, myślenie o śmierci. Wówczas psychologiem, który byłby najbardziej pomocny w ustalaniu czy określony objaw jest przejawem stanu chorobowego czy też nie byłby psycholog kliniczny, psycholog pracujący w służbie zdrowia np. Poradni Zdrowia Psychicznego lub prowadzący praktykę prywatną i posiadający doświadczenie w pracy z pacjentami oraz będący psychoterapeutą. Jeśli występujące u osoby uczucia, myśli i zachowania są przez nią trudne do określenia i niejednoznaczne wówczas pomoc psychologa sprowadzałaby się do rozpoznania i próbie zdefiniowania na czym polega zasadniczy problem tej osoby, czy i z jakiej oferty ta osoba mogłaby korzystać, co zwykle odbywa się podczas konsultacji.
Jeśli natomiast mamy do czynienia z brakiem konkretnych objawów potencjalnie chorobowych lub są one następstwem aktualnie przezywanej przez osobę sytuacji życiowej tj. smutek po stracie bliskiej osoby, choroba somatyczna i towarzyszący jej lęk, kryzys w związku i/lub konflikt małżeński którym towarzyszy wzmożone napięcie, rozdrażnienie, obawy o przyszłość swoją i bliskich, trudności w wypełnianiu roli partnerskiej, rodzicielskiej to wówczas psychologami, którzy byliby najbardziej pomocnymi w tego rodzaju problemach są tacy, którzy pracują w szeroko rozumianej pomocy rodzinom, interwencji kryzysowej, pomocy społecznej tj. Powiatowe Centra Pomocy Dzieciom i Rodzinie, Ośrodki Interwencji Kryzysowej, a także poradnie małżeńskie, prywatne ośrodki i gabinety specjalizujące się w pomocy mającej charakter wsparcia, psychoedukacji, psychoterapii par i rodzin.

Pomoc psychologiczna dla bliskiej osoby

Innym zakresem problemów, z którym do psychologa zamierza zgłosić się osoba lub jej bliski jest problem używania substancji psychoaktywnych- najczęściej alkoholu, ale też narkotyków dopalaczy oraz prezentowania zachowań mających charakter uzależnienia – hazard, seks. Problem ten, z uwagi na jego specyfikę, nie dotyczy wówczas tylko pojedynczej osoby, ale całego systemu rodzinnego, w którym ona żyje, co polega na tym, że poważne koszty psychiczne i cierpienia doświadczają również bliscy tej osoby. Psychologami, którzy mogliby okazać się najbardziej pomocnymi są tacy, którzy zajmują się problematyką uzależnień, posiadają doświadczenie w pracy z osobami uzależnionymi, pracują np. w Ośrodkach Pomocy i Leczenia Uzależnień, Poradniach Leczenia Uzależnień i w prywatnych gabinetach, będący jednocześnie terapeutami uzależnień.

Pomoc psychologiczna dla dziecka

Kolejnym obszarem problemowym, z którym często zgłasza się osoba oczekując nierzadko szybkiej i skutecznej porady to problemy, jakie prezentuje jej dziecko. O skali popularności tego rodzaju pomocy i poszukiwania psychologów zajmującymi się pracą z dziećmi świadczy chociażby funkcjonujący w przestrzeni publicznej skrót „psycholog dziecięcy” mający określać szczegółowo specjalność psychologa. W istocie określenie to jest umownym sformułowaniem wskazującym na to, że dany psycholog posiada wiedzę, doświadczenie w pracy z dziećmi, nierzadko w trakcie studiów specjalizował się w psychologii rozwojowej wieku dziecięcego, psychologii wychowawczej, a także pedagogice. W praktyce w zależności od tego, jaki rodzaj trudności zaobserwowany u dziecka zgłasza rodzic – czy dziecko prezentuje objawy konkretnego zaburzenia rozwojowego, czy też zachowanie dziecka jest związane np. ze zmianami w jego systemie rodzinnym, wynika z prawidłowości wieku rozwojowego, najbardziej pomocnymi mogą okazać się psycholodzy kliniczni, pracujący np. w Poradniach Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, psycholodzy i pedagodzy pracujący w Poradniach Psychologiczno – Pedagogicznych, psycholodzy pracujący w szkołach, a także w prywatnych gabinetach, w których prowadzą psychoterapię rodziną i konsultacje dla rodziców.

Psycholog jako słuchacz

Bywa i tak, że potrzebą poszukiwania pomocy psychologa jest chęć bycia wysłuchanym, zrozumianym przez osobę, która pochodzi spoza kręgu rodziny, bliskich znajomych i przyjaciół. Takie oczekiwania kierowane do psychologa pozostają w zgodzie z rolą wyznaczoną przez tą profesję. Bycie bowiem w relacji z drugą osobą, aktywne jej słuchanie i towarzyszenie w określonym momencie jej życia jest z założenia podstawową umiejętnością psychologa. Oczekiwania tego rodzaju wydaje się najlepiej spełniać psycholog pracujący w prywatnym gabinecie, gdzie oprócz jego osoby sprzyjającymi warunkami jest prywatność i intymność takiego spotkania, brak pośpiechu i natłoku obowiązków jaki czasami towarzyszący pracy psychologom w większych instytucjach pomocowych.

Zanim do psychoterapeuty

Jeśli oprócz pomocy psychologicznej poszukujemy psychoterapeuty, warto zwrócić uwagę na model pracy, czy inaczej podejście w jakim psychoterapeuta pracuje. Istnieją bowiem liczne szkoły psychoterapeutyczne, których adepci uczą się konkretnego sposobu pracy terapeutycznej , adekwatnej do rodzaju zaburzeń czy też problemu jaki pacjent/ klient zgłasza. Aby zrozumieć o czym mowa, najpierw wyjaśnienia wymaga pojęcie „podejścia” w psychoterapii. Najprościej rzecz ujmując jest to sposób rozumienia zaburzeń, czy problemu pacjenta/klienta. Sposób ten odnosi się zasadniczo do stojącej za nim teorii, która wyjaśnia przyczyny określonego funkcjonowania np. chorobowego człowieka i konstruuje konkretne zalecenia odnoszące się do sposobu leczenia owych zaburzeń lub stosowania takich oddziaływań terapeutycznych, które mają okazać się dla klienta skuteczne dla poprawy jego dobrostanu psychicznego czy też jego dalszego rozwoju.

Modele pracy psychoterapeutycznej

Jednym z najbardziej znanych podejść mających ugruntowaną pozycję w obszarze pomocy i leczenia jest model psychodynamiczny, zakładający istnienie nieświadomości, w której lokowane są wrodzone instynkty, biologiczne popędy nierzadko pozostające ze sobą w konflikcie, którego rozwiązywanie przez człowieka w określony sposób stanowi w istocie siłę napędową jego działania i motywuje go do określonego zachowania, czasami chorobowego. Model pracy w tym podejściu wiąże się z długoterminowym i regularnym kontaktem z psychoterapeutą. Pozostaje on jednym z podstawowych modeli pracy z pacjentami prezentującymi zarówno określone zaburzenia psychiczne, jak i tych, których celem jest poznanie i zrozumienie siebie i swojego sposobu funkcjonowania w relacjach z innymi.
Innym równie znanym kierunkiem rozumienia człowieka we współczesnej psychologii, stanowiącym również podejście psychoterapeutyczne jest model behawioralno – poznawczy. Podejście to zakłada, że człowiek aktywnie konstruuje swoją rzeczywistość poprzez nadawanie jej określonych znaczeń, zatem potencjalnie każdy ma wpływ na to w jaki sposób postrzega i rozumie to co się dzieje w jego życiu. Terapia w tym modelu ma na celu zmodyfikowanie myślenia osoby, która pociąga za sobą zmianę stanu emocjonalnego jak i docelowo prowadzi do zmiany zachowania człowieka. Praca terapeutyczna w tym modelu jest raczej krótkoterminowa, pacjent niekoniecznie uzyskuje wgląd w sposób swojego funkcjonowania, ale nabywa umiejętności pozwalające mu uzyskać zmianę.
Trzecim ugruntowanym podejściem psychoterapeutycznym jest nurt związany z psychologią humanistyczną zwracającą uwagę na ludzki potencjał i doświadczenie. Najbardziej znaną szkołą terapeutyczną w tym nurcie jest Gestalt. Terapeuta w tym podejściu zwraca uwagę klienta na bezpośrednie doświadczanie przez niego rzeczywistości, takiej jaka ona jest, bez zniekształcania jej. Celem tej terapii jest ułatwienie klientowi własnego rozwoju i integracji poprzez uważne kontrolowanie świadomości.
Zwrócenia uwagi osób, które doświadczają problemów rodzinnych i małżeńskich wymaga również podejście systemowe w psychoterapii i wyrastające z niego sposoby rozumienia rodziny jako samoregulującego się systemu, kształtujące różnego rodzaju modele terapii rodzin i par. Sposób pracy z rodziną lub parą w tym podejściu zakłada raczej krótkoterminową pracę i często prowadzona jest przez dwóch terapeutów- kobietę i mężczyznę ( tzw. koterapia). Terapia w tym podejściu jest optymalnym rozwiązaniem dla rodzin i par doświadczających problemów w związku, kryzysów i konfliktów.
Choć przywołane tu podstawowe kierunki /podejścia psychologiczne reprezentowane są przez różne szkoły psychoterapeutyczne, to najbardziej aktualnym kierunkiem rozwoju psychoterapii jako takiej jest integrowanie tych podejść w myśl zasady: że należy stosować takie techniki pracy terapeutycznej, które będą optymalne dla pracy z pacjentem zgłaszającym się z określonego rodzaju problemem. W związku z tym, że każda ze szkół terapeutycznych stosuje sprawdzone i skuteczne oddziaływania terapeutyczne w pracy z pacjentem/ klientem, to rolą współczesnego terapeuty jest z nich korzystać, a nie ograniczać się do jednego zbioru technik. Dlatego też osoby poszukujące psychoterapeuty mogą natknąć się coraz częściej na psychoterapeutów, którzy integrują w swojej pracy dwa lub więcej podejść psychoterapeutycznych.

Dobry psychoterapeuta- czyli jaki?

Osoby szukając psychologa lub psychoterapeuty często odwołują się do takich kryteriów jak wiek i doświadczenie terapeuty ( w domyśle „im starszy i bardziej doświadczony psychoterapeuta tym lepszy”) lub same pozytywne opinie na jego temat w Internecie. Kryteria te mogą być jednak mylące. Istnieją bowiem takie doniesienia, które mówią o tym, że początkujący psychoterapeuci poprzez swój wysoki poziom zaangażowania i zaciekawienia pacjentem/ klientem potrafią być niemniej skuteczni w zakresie oferowanej przez siebie pomocy niż psycholog/ psychoterapeuta z wieloletnim doświadczeniem zawodowym. Z kolei opinie wystawiane przez pacjentów swoim psychologom/ psychoterapeutom nierzadko pozostają w zbiegu z aktualną fazą pracy psychologicznej czy terapeutycznej, w której klient pozostaje i w rzeczywistości odzwierciedla jego stan psychiczny np. idealizowanie terapeuty lub jego dewaluowanie co ma zasadniczo niewiele wspólnego z obiektywną oceną kompetencji psychologa czy psychoterapeuty. Zaznaczyć należy również, że wielu psychologów z założenia nie zamieszcza swoich danych na portalach internetowych skupiających przedstawicieli określonych profesji.
Warto zwrócić natomiast uwagę na to czy psychoterapeuta bez względu na swój wiek i doświadczenie zawodowe poddaje swoją pracę superwizji. Superwizja to najogólniej rzecz ujmując regularne spotkania psychoterapeuty z innym specjalistą posiadającym certyfikat superwizora w celu konsultowaniu swojej pracy z pacjentem i innych kwestii związanych z wykonywaniem obowiązków psychoterapeuty. Superwizowanie pracy psychoterapeutycznej ma na celu zapewnienie wysokiej jakości świadczonych usług terapeutycznych.
Ostatecznie właściwym kryterium doboru konkretnego psychologa czy psychoterapeuty dla potrzeb określonego pacjenta, czy klienta jest jakość relacji jaka ma szanse się utworzyć między tymi osobami. Relacja ta oparta jest przede wszystkim na bezpośrednim kontakcie, w którym klient w subiektywny sposób odczuwa, że kontakt z psychologiem lub psychoterapeutą pomaga mu lub nie. Zatem decyzji o tym by zwrócić się o pomoc do psychologa lub do psychoterapeuty nie musi towarzyszyć przekonanie, że nie można na wstępnym etapie poszukiwania odpowiedniego dla siebie psychologa czy psychoterapeuty zrezygnować z oferowanych przez niego usług, czy też nie jest wskazane konsultowanie się z innymi specjalistami. Przeciwnie wybór odpowiedniego dla siebie psychologa czy psychoterapeuty będzie miał istotne znaczenie dla motywacji pacjenta/ klienta do udziału w terapii jak i dla jej postępów, za które pacjent/ klient odpowiada na równi ze specjalistą, do którego o pomoc się zwraca.

Aleksandra Grudzień

Literatura:

Barbaro B. (red.): Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Collegium Medicum UJ, Kraków 1994
Grzesiuk L. ( red.): Psychoterapia. Eneteia, Warszawa 2005
Gerring R. J., Zimbardo P. G.: Psychologia i życie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006
Walker W.: Przygoda z komunikacją. Bateson, Perls, Satir, Erickson. Początki NLP. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001
Yalom I. D.: Kat miłości. Opowieści psychoterapeutyczne. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014
Yalom I. D.: Istoty Ulotne. Opowieści psychoterapeutyczne. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014
Yalom I. D.: Mama i sens życia. Opowieści psychoterapeutyczne. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2014